با سرازیر شدن موج عظیم آوارگان و پناهجویان به مرزهای اروپا٬ قاره سبز در آستانه تحولی بزرگ است و آلمان که بیشترین سهم از پناهجویان را در میان ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا پذیرفته٬ بیش‌تر و عمیق‌تر از دیگر کشورها درگیر بحرانی است که وخیم‌ترین بحران پیش‌روی اروپا پس از جنگ جهانی دوم خوانده می‌شود.

با ورود بیش از ۸۰۰ هزار پناهجو به آلمان در سال جاری میلادی٬ این کشور در آستانه تحولی بنیادین خواهد بود. بخش بزرگی از این جامعه با آغوش باز آماده پذیرش این تحول است و با ابتکارهای مختلف در دنیای آنلاین و آفلاین در پی تسهیل استقرار و هم‌پیوندی مهاجران تازه‌وارد است تا رویای جامعه "مولتی‌کولتی" (چندفرهنگی) را محقق کند.

اما در سوی دیگر٬ دیگرهراسی (زنوفوبیا)٬ نژادپرستی و مهاجرستیزی هم همچنان در این جامعه زنده است؛ روی دیگری از جامعه آلمان که یواخیم گاوک٬ رئیس‌جمهور این کشور از آن با عنوان "آلمان تاریک" یاد می‌کند.

در تقابل "آلمان تاریک و آلمان روشن" بر سر بحران پناهجویان کدام سو در نهایت نیروی غالب خواهد بود؟ پاسخ به این سوال نیازمند نگاه به شواهدی است که می‌تواند به جوانب این بحران و نبردی که میان این دو قطب گوناگون جامعه آلمان در جریان است٬ نور بتاباند و ابعاد ماجرا را روشن‌تر کند.

خیزش موج عظیم فعالیت‌های داوطلبانه با کمک وب و شبکه‌های اجتماعی

بسیاری از شهروندان آلمانی٬ به‌خصوص از نسل جدید و در شهرهای بزرگ٬ برای کار داوطلبانه یا سازمان‌دهی فعالیت‌های داوطلبانه در حمایت از پناهجویان به میدان آمده‌اند. اکتیویست‌های آلمانی با بهره‌گیری هوشمندانه از ظرفیت‌های دنیای آنلاین و شبکه‌های اجتماعی٬ فضای بی‌نظیری برای مشارکت شهروندان فراهم کرده‌اند تا این جامعه بتواند در آزمون بزرگ رواداری که در پیش دارد٬ عملکردی تحسین‌برانگیز داشته باشد.

در برلین٬ یک زوج جوان سرویسی به نام "Refugees Welcome" راه انداخته‌اند که به airbnb پناهجویان مشهور شده است.

تلاش هنرمندان آلمانی برای کمک به پناهجویان

وب‌سایت Fluchthelfer هم توسط گروهی از اکتیویست‌ها در برلین راه‌اندازی شده تا به پناهجویانی که قصد دارند خود را به‌صورت غیرقانونی به مرزهای اروپا برسانند٬ نکات امنیتی و حیاتی را آموزش دهد و پیچ‌وخم‌های قانونی را برای آنها قابل‌فهم کند. چنین کاری در کشورهای اروپایی جرم محسوب می‌شود و بر اساس قانون ممکن است تا ۱۰ سال حبس برای این اکتیویست‌ها در پی داشته باشد. آنها به همین خاطر با اسم مستعار فعالیت می‌کنند تا از مجازات احتمالی بگریزند.

گروهی از برنامه‌نویسان کامپیوتر در درسدن هم اپلیکیشنی طراحی کرده‌اند که به پناهجویان کمک می‌کند تا آسان‌تر از بیمه و خدمات اجتماعی استفاده کنند و کارهای اداری مرتبط با اقامت خود را به پیش ببرند. این در حالی است که درسدن در شرق آلمان٬ به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز دیگرهراسی و خصومت با پناهجویان و مهاجران شناخته می‌شود.

بیش از ۱۵۰۰ کمپین گوناگون برای کمک به پناهجویانی که به آلمان می‌آیند٬ در وب‌سایت Indiegogo که همچون "کیک‌استارتر" پلت‌فرمی برای جذب کمک‌های مالی است٬ بیش از پنج میلیون دلار کمک مالی برای پناهجویان جمع‌آوری کرده‌اند.

یکی از اپلیکیشن‌های ویژه برای کمک به پناهجویان در آلمان

دانشگاه هومبولت برلین هم اعلام کرده که در سال تحصیلی جاری به پناهجویان این امکان را خواهد داد که آزادانه در کلاس‌های درس این دانشگاه شرکت کنند.

گروهی از هکرهای آلمانی هم با تجهیزاتی که خودشان فراهم می‌کنند٬ اینترنت وایرلس را برای پناهجویان در کمپ‌های محل سکونت آنها راه‌اندازی می‌کنند.

گذشته از این‌ها٬ گروه‌های متعددی در فیس‌بوک ایجاد شده که اعضای آن در شهرهای گوناگون فعالانه مشغول جمع‌آوری کمک‌های انسان‌دوستانه برای سامان‌دهی وضعیت پناهجویان‌اند.

هلپ‌لینگه (Helplinge) یکی از این گروه‌های فیس‌بوکی است که با همت ایرانیان برلین راه‌اندازی شده و خدمات جالبی به پناهجویان ارائه می‌کند. اعضای این گروه٬ خانواده‌های تازه از راه رسیده پناهجویان را به همراه فرزندان‌شان به پیک‌نیک و سفرهای درون‌شهری می‌برند تا آنها را با زوایای شهری که قرار است خانه جدیدشان باشد آشنا کنند. همه هزینه‌های این خدمات از طریق خرده‌کمک‌های مالی آنلاین اعضای آن تامین می‌شود.

یکی از موسسان این گروه در گفت‌وگو با دویچه‌وله می‌گوید اشتیاق جامعه آلمان برای کمک به پناهجویان و حمایت از آنها بی‌سابقه است. حجم کمک‌ها و پیشنهادها برای کار داوطلبانه تا اندازه‌ای زیاد است که مدیریت آن تبدیل به کاری تمام‌وقت شده است

دامنه این فعالیت‌های انسان‌دوستانه برای حمایت از پناهجویان از مرزهای آلمان فراتر می‌رود. در اتریش گروهی از داوطلبان ۱۴۰ ماشین را برای حمل‌ونقل پناهجویان از مجارستان و رساندن غذا٬ دارو و چادر به آنها آماده خدمت‌رسانی کردند. گروهی هم در مجارستان سرویسی به نامMigration Aid راه‌اندازی کرده‌اند که داوطلبان را برای ارسال کمک به پناهجویان سازمان‌دهی می‌کند.

سرویس حمل‌ونقل "اوبر" هم برای کمک به پناهجویان وارد میدان شده و در ۲۳ شهر اروپایی رانندگانی را مامور دریافت کمک‌های مالی و تحویل آنها به مراکز کمک به مهاجران کرده است.

درخواست دولت آلمان از فیس‌بوک برای مقابله با نژادپرستی و نفرت‌پراکنی آنلاین

در برابر همه آنچه در سویه روشن ماجرا چشم را خیره می‌کند٬ در سویه تاریک آن هم فعالیت‌های گسترده‌ای در جریان است. از زمان انتشار خبرهای مربوط به پذیرش گسترده پناهجویان در آلمان٬ سیلی از پست‌ها و کامنت‌های نژادپرستانه و دیگرهراسانه (زنوفوبیک) هم در فیس‌بوک آلمانی‌زبان‌ها جاری شده و حتی برخی از سیاستمدارانی که از حامیان سرشناس مدارا با پناهجویان‌اند٬ مستقیم هدف حملات کاربرانی قرار گرفته‌اند که هم‌پیمان سیاسی راست‌گرایان افراطی در این کشورند.

در یکی از این موارد٬ یکی از کاربران از کشته شدن ۷۱ پناهجو در کامیون حامل آنها در اتریش با عنوان "محموله گوشت‌های فاسد رسیده از سوریه" یاد کرده است. اظهاراتی از این دست خشم آنگلا مرکل٬ صدراعظم آلمان و بسیاری دیگر از مقامات این کشور را برانگیخته است. هایکو ماس٬ وزیر دادگستری آلمان٬ اخیرا گفته است که باید کمیته ویژه‌ای برای مقابله با نفرت‌پراکنی‌های آنلاین در فیس‌بوک و دیگر پلت‌فرم‌های اجتماعی تشکیل شود. تاکید او بر فیس‌بوک است که بیش از ۲۷ میلیون شهروند آلمان در آن فعالانه حضور دارند.

فیس‌بوک هم برای همکاری اعلام آمادگی کرده و در جلسات متعدد با مقامات دولتی آلمان٬ اطمینان داده که روند رسیدگی به نفرت‌پراکنی و محتوای نژادپرستانه و دیگرهراسانه و حذف آنها را تسریع خواهد کرد. فیس‌بوک قرار است این عملیات گسترده را با همکاری خدمات‌دهندگان اینترنت و نهادهای مدنی آلمان به انجام برساند

اما فعالیت‌های افراط‌گرایان آلمانی فقط به دنیای آنلاین محدود نیست. گروهی از آنها هم که مهمان‌نوازی و گشاده‌دستی رهبران کشورشان در پذیرش پناهجویان را "خیانت به کشور" می‌خوانند٬ حمله به مکان‌های اسکان پناهجویان را طرح‌ریزی و اجرا می‌کنند. تعداد حملاتی از این دست در شش ماه نخست سال ۲۰۱۵ به بیش از ۲۰۰ مورد رسیده که رقم شوکه‌کننده‌ای است.

ورود بیش از ۸۰۰ هزار مهاجردر طول یک‌سال آینده دست‌کم هزینه‌ای ۱۰ میلیارد یورویی بر دوش آلمان خواهد گذاشت. اسکان این تعداد پناهجو و تلاش برای هم‌پیوندی آنها در جامعه آلمان٬ چالشی بزرگ برای این کشور و شهروندانش در سال‌های آتی خواهد بود. با این همه٬ به نظر می‌رسد جو غالب در این کشور جو حمایت از مهاجران تازه‌وارد است.

آلمانی‌ها امیدوارند که استقبال مشتاقانه از پناهجویان تب تندی نباشد که با فروکش کردنش روند سامان‌دهی وضعیت پناهجویان مختل شود٬ چرا که تحقق این اهداف و آرمان‌ها تنها با همکاری تنگاتنگ دولت٬ شهروندان و جامعه مدنی ممکن خواهد بود.